Po odnalezieniu kontraktu ustalającego wystawienie „Młyna Djabelskiego” („Die Teufelsmühle”) w stuttgarckiej operze (Zobacz: Zagraniczna kariera Młyna Djabelskiego cz. 1.), w sprawie jakichkolwiek pozostałości materiałowych świadczących o egzystencji dzieła zwróciłem się kolejno do biblioteki muzycznej oraz archiwum Die Staatstheater Stuttgart (niegdysiejsze Württembergische Landestheater Stuttgart). W rozmowie z przedstawicielami obu działów dowiedziałem się, iż teatr nie przechowuje żadnych materiałów nutowych poza tymi, które znajdują się w obecnym repertuarze instytucji, jak również o tym, że nie ma innych dokumentów świadczących o egzystencji „Młyna Djabelskiego” Różyckiego. Większość akt teatru zostało oddane Landesarchiv Baden-Württemberg, w którym już odnalazłem kontrakt pomiędzy Juliusem Feuchtingerem a instytucją.
Dalszymi organizacjami w centrum mojego zainteresowania były Württembergische Landesbibliothek Stuttgart i lokalne antykwariaty muzyczne. Niestety kontakty te nie przyniosły większych rezultatów na polu poszukiwań.
Moje badania wydawały się stanąć w martwym punkcie. Choć kontrakt został podpisany, brak w archiwum miasta Stuttgart plakatu świadczącego o odbytym wydarzeniu (w zbiorach znajdują się wszystkie tytuły w formie cyfrowej). Próżno było szukać kolejnych materiałów potwierdzających finalne wystawienie omawianego tytułu.
W tym momencie moją uwagę spróbowałem przenieść na rewizję dotyczącą samego Juliusa Feuchtingera, o którym informacje również są znikome. Natrafiając na Deutsches Bühnen Jahrbuch z 1944 roku, udało mi się zlokalizować adres Juliusa Feuchtingera mieszczący się przy Danneckerstrasse 28 w Stuttgarcie. Secesyjna oraz eklektyczna w stylu i formie kamienica, wydaje się mieć charakter budynku użytkowo – mieszkalnego. Obecnie znajdują się w niej wyłącznie mieszkania. Parter budynku bogaty w witryny i przestrzenie o dużej kubaturze sprawia wrażenie idealnej strefy użytkowej.
 |
 |
 |
 |
|
|
W finalnym okresie mojego pobytu w Stuttgartcie natrafiłem na korespondencję Juliusa Feuchtingera z Józefem Lipskim, ambasadorem RP w Berlinie. Treść listów mówi o wstrzymaniu przez operę w Stuttgarcie planów wystawienia „Młyna Djabelskiego” („Die Teufelsmühle”) Różyckiego, jako powód podając treść dzieła niewpisującą się w ideologie i założenia narodowosocjalistycznej propagandy III Rzeszy. Tekst opery, a przede wszystkim akt opisany jako „Ulica”, w którym zilustrowano np. scenę pobicia głównej bohaterki opery, wydały się wielu instancjom kultury zbyt „frywolne” by móc zostać zaprezentowane w instytucji podlegającej władzy państwowej.
Korespondencja Feuchtingera z Lipskim mówi również o planowanym tłumaczeniu opery na język niemiecki, które w zastosowaniu miało posłużyć oczyszczeniu, czy też przerobieniu treści erotycznych i niestosownych zawartych w dziele. Zdawano sobie sprawę, iż sceny oddające w naturalistyczny sposób rzeczywistość dwudziestolecia międzywojennego, zawierające w sobie np. grupowe libacje alkoholowo – narkotykowe, czy przemoc, w żaden sposób nie wymkną się uwadze cenzury, pomimo ogólnie przychylnej opinii ministerstwa propagandy dotyczącego polskich dzieł scenicznych.
Kwestia kultury i sztuki w III Rzeszy była konkretnie sprecyzowana, sztuka nowatorska uznawana była za „zwyrodniałą”, w efekcie czego sprowadzano się do eliminacji jej z życia publicznego. „Młyn Djabelski” Różyckiego określany mianem opery awangardowej, opery filmowej, opery współczesnej zawierał w swojej treści dramaturgicznej, jak i muzycznej wiele nowatorstwa. „Młyn Djabelski” była to wizytówka współczesności, malująca rzeczywistość taką, jaką jest, z całym jej naturalizmem. Uważam za prawdopodobne, iż próby modelowania libretta pod upodobania propagandy III Rzeszy mogły w rezultacie nie przynieść oczekiwanych skutków lub być niemożliwe, gdyż skutkowałyby w wyzbyciu się z dzieła oraz w jego autorach autentyczności.
hw